به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، دنیا پر زرقوبرق مجازی و رسانهای، زخم هایی را برای جامعه ایجاد کرده است که آسیب های مختلفی را برای گروه های گوناگون به همراه داشته است.
از جمله این زخم ها تصویر سازی غیرواقعی از زنان است. رسانه ها با ترسیم زن ایدهآلی که در همه عرصه ها باید بدرخشد و مادر نمونه، همسر خوب و وفادار، مستقل و فعال در اجتماع، ورزشکار پرانرژی و البته همیشه آراسته و خندان باشد از زنان مجسمهای تراشخورده از موفقیت، زیبایی و توانمندی به تصویر کشیدند که پشت این تصویر رنگارنگ و زیبا، زخمهایی پنهان است که کمتر دیده میشود.
زنانی که با این تصویر ایدهآل مواجه میشوند، احساس میکنند کافی نیستند. هر لغزش، هر خستگی، هر ناکامی، بهجای اینکه بخشی طبیعی از زندگی باشد، بهعنوان شکست شخصی تلقی میشود و فشارهای روحی و روانی و حتی جسمی به زنان تحمیل می کند از سوی دیگر این تصویر سازی زنانی که انتخاب میکنند مادر باشند و در خانه بمانند را به حاشیه می راند.
این نوع روایت که به نوعی خشونت مخفی علیه زنان است آسیب هایی مخفی نیز به همراه دارد، برای بررسی این آسیب ها گفتوگویی با کارشناسان این عرصه داشتیم.
معصومه ظهیری، فعال عرصه زنان و خانواده، در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه عنوان کرد: در دنیای امروز، رسانهها، شبکههای اجتماعی و جریانهای فرهنگی تصویری از «زن ایدهآل» ترسیم کردهاند که در آن زن باید همزمان در چندین نقش بدرخشد یعنی تحصیلات عالی داشته باشد، شاغل و مستقل اقتصادی باشد، ظاهر زیبا و بهروز را حفظ کند، مادر و همسری کامل باشد، فعالیت اجتماعی و فرهنگی گستردهای داشته باشد و در عین حال آرامش و تعادل درونی خود را نیز حفظ نماید. این بازنمایی در ظاهر انگیزهبخش است، اما در واقع نوعی فشار روانی و هویتی چندلایه را بر زنان تحمیل میکند.
بازنمایی زن ایدهآل و آسیبهای روانی و اجتماعی آن
استاد حوزه و دانشگاه گفت: در فضای مدرن، زن ایدهآل باید در همه زمینهها برتر باشد؛ اما این تصویر غیرواقعی باعث بروز فشارهای ذهنی و روانی فراوان میشود. به گفتهی روانشناس نامدار کریستینا ماسلاچ، زنان چندنقشی بیش از دیگران در معرض فرسودگی هیجانی (Emotional Burnout) هستند؛ یعنی خستگی مفرط عاطفی که موجب کاهش نشاط، رضایت زناشویی و حتی افسردگی میشود.
وی افزود: پدیدهی دیگر، احساس ناکافی بودن (Impostor Syndrome) است؛ زنانی که بهواسطه مقایسه دائم با دیگران، خود را همیشه کمتر از حد ایدهآل تصور میکنند؛ این مقایسهگری مزمن، یکی از عوامل اضطراب و کاهش عزتنفس است.
ظهیری اظهار کرد: قرآن کریم در آیه ۲۸۶ سوره بقره با نگاه واقعبینانه، اصل مهمی را بیان میفرماید: «لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا» یعنی خداوند هیچکس را جز به اندازه توانش تکلیف نمیکند. این آیه مبنایی الهی برای دوری از فشارهای غیرواقعبینانه و خودتحمیلی است.
وی اضافه کرد: از دیدگاه جامعهشناختی نیز، زیگمونت باومن در نظریه «زندگی سیال» توضیح میدهد که جامعه مدرن انسان را در رقابتی بیپایان برای کامل بودن گرفتار کرده است، بهگونهای که آرامش درونی قربانی ظاهر پرزرقوبرق میشود. در چنین شرایطی، زنان بیش از پیش دچار اضطراب وجودی و فرسودگی شخصیتی میگردند.
فعال امور زنان وخانواده یادآور شد: در منابع دینی، الگوی زن مطلوب، انسانی متعادل و باوقار است، نه نسخهای از مردانگی یا تقلید از فرهنگهای بیگانه. امیرالمؤمنین در حکمت ۴۷ علی(ع) میفرمایند: «عَلَی قَدْرِ الْحَیَاءِ تَکُونُ الْعِفَّةُ، وَعَلَی قَدْرِ الْعِفَّةِ تَکُونُ الْخَیْرَةُ» یعنی کرامت و خیر زن در عفاف و حیای اوست، نه در رقابت برای نمایش قدرت ظاهری.
چگونه زنان میتوانند به استاندارد و تعادل برسند؟
وی اظهار کرد: مقصود از «استاندارد» در اینجا میانگین عملکرد اجتماعی نیست، بلکه تعادل واقعی میان نقشها بر اساس توان، زمان و اولویتهای فردی هر زن است. قرآن کریم در آیه ۱۴۳ سوره بقره میفرماید: «وَکَذَٰلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا» یعنی شما را امتی میانهرو و متعادل قرار دادیم. زن مسلمان در پرتو این آموزه، باید میان وظایف خانوادگی، رشد شخصی و مسئولیت اجتماعی توازن برقرار کند.
ظهیری اضافه کرد: از منظر روانشناسی رشد، اریک اریکسون معتقد است هویت سالم زمانی شکل میگیرد که فرد بین «فردیت» و «تعهد اجتماعی» تعادل برقرار نماید. در غیر این صورت، شخص دچار تعارض نقش (Role Conflict ) میشود.
وی ادامه داد: از بُعد خانوادگی، تقسیم عادلانه مسئولیتها از ارکان سلامت روان زن است. در فرهنگ اسلامی، مسئولیت خانواده فقط بر دوش زن نیست. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «خَیْرُکُمْ خَیْرُکُمْ لِأَهْلِهِ، وَأَنَا خَیْرُکُمْ لِأَهْلِی» یعنی بهترین شما کسی است که برای خانوادهاش بهترین باشد. این حدیث به روشنی بیان میکند که مشارکت و حمایت مرد از همسر، معیار برتری اخلاقی است. از منظر روانشناختی نیز، حمایت هیجانی و قدردانی از تلاشهای زن، موجب افزایش احساس ارزشمندی و کاهش فشار روانی میشود.
نقش بانوان و اطرافیان در مدیریت فشار نقشها
نقش بانوان
فعال امور زنان و خانواده تاکید کرد: بانوان باید میان خواستههای واقعی خود و انتظارات جامعه تمایز قائل شوند. کمالگرایی افراطی از نظر روانشناسی، یکی از عوامل اضطراب و ناکامی است؛ زیرا فرد هیچگاه از خود راضی نمیشود. مراقبت از خود (Self-care) از جمله عبادت، تفریح، مطالعه و استراحت، برای حفظ سلامت روان و ایفای مؤثر نقشها ضروری است.
وی یادآور شد: در آموزههای دینی نیز بر حفظ آرامش درونی زن تأکید شده است. قرآن کریم در وصف رابطه همسران در آیه ۲۱ سوره روم میفرماید: «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً» زن باید در فضایی از مودت و رحمت آرامش یابد، نه در فشار رقابت و توقعات بیپایان.
نقش اطرافیان و جامعه
استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: اطرافیان، بهویژه همسر، باید نگاه حمایتی و درکگرایانه داشته باشند. احترام به انتخابهای زن، تقسیم مسئولیتها و درک محدودیتهای زمانی و عاطفی او، از مصادیق معاشرت به معروف است. قرآن کریم در آیه ۱۹ سوره نسا میفرماید: «وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ» یعنی با زنان به نیکی و رفتار شایسته معاشرت کنید.
وی اظهار کرد: همچنین نهادهای فرهنگی و رسانهها باید از ترویج الگوهای غیرواقعی و مصرفگرایانه پرهیز کنند و زنان موفق و متعادل را بهعنوان الگوهای حقیقی معرفی نمایند.
کارشناس رسانه یادآور شد: زن ایدهآل رسانهای، در حقیقت الگویی غیرواقعی و فشارزا است. در نگاه دین و روانشناسی، زن موفق کسی است که میان خود، خانواده و جامعه توازن و آرامش برقرار کند، نه کسی که در رقابت با دیگران همه نقشها را همزمان بر عهده گیرد.
وی بیان کرد: جامعه باید از «الگوی بینقص» به سوی «الگوی متعادل» حرکت کند. همانگونه که شهید مرتضی مطهری در کتاب نظام حقوق زن در اسلام میفرماید: «زن، نه باید مرد شود تا کامل شود و نه در حاشیه مرد بماند تا مقبول افتد؛ زن، وقتی کامل است که زن باشد، نه نسخه بدل مرد.»
ضرورت پذیرش تفاوتها برای حمایت از زنان
در ادامه، به سراغ روانشناس بالینی رفتیم، دکتر فریده عزیزی در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، عنوان کرد: درفرهنگها و جوامع مختلف، تصویر زن ایدهآل به شکلهای متفاوتی تعریف شده است. این تصویر اغلب برگرفته از ارزشها، باورها و انتظارات اجتماعی است که گاهی با واقعیتهای زندگی زنان فاصله زیادی دارد. شناخت تفاوت میان زن ایدهآل و زن واقعی، و بررسی آسیبهایی که این تفاوتها ممکن است ایجاد کند، به ما کمک میکند تا راهکارهای مناسبی برای حمایت از زنان ارائه دهیم.
وی بیان کرد: زن ایدهآل تصویری است که بر اساس معیارهای خاصی در جامعه شکل میگیرد. این معیارها ممکن است شامل زیبایی ظاهری، رفتارهای خاص، نقشهای اجتماعی مثل همسری، مادری، یا موفقیتهای حرفهای باشد. زن ایدهآل اغلب تصویری است که توسط رسانهها، خانوادهها و فرهنگها تبلیغ میشود و گاهی کاملاً غیرواقعی و دستنیافتنی است.
روان درمانگر بالینی با اشاره به اینکه زن واقعی، فردی با تمام ویژگیها و تفاوتهای فردیاش است، تصریح کرد: زن واقعی ممکن است نتواند یا نخواهد تمام ویژگیهای زن ایدهآل را داشته باشد. او با نقاط قوت و ضعف، احساسات و تجربیات خاص خود زندگی میکند و به دنبال تعادل بین نقشها و خواستههای مختلف است.
وی تاکید کرد: تصویر زن ایدهآل ممکن است یک آرمان باشد، اما زندگی واقعی زنان پیچیدهتر و متنوعتر است. پذیرش تفاوتها و حمایت از زنان در مسیر رشد و توسعه فردی، کلید ایجاد جامعهای سالم و برابر است. توجه به آسیبها و تلاش برای ارائه راهکارهای مناسب، نه تنها به زنان بلکه به کل جامعه سود میرساند.
عزیزی ادامه داد: تصویر زن ایدهآل در طول تاریخ و در فرهنگهای مختلف تغییر کرده است. زن ایدهآل، شخصیتی است که براساس معیارها و انتظارات اجتماعی، خانوادگی و فرهنگی ساخته شده و اغلب شامل ویژگیهای خاص ظاهری، رفتاری و شخصیتی میشود. اما این تصویر ایدهآل ممکن است فاصله زیادی با واقعیتهای زندگی زنان داشته باشد. فشار برای تطابق با این تصویر، چالشها و مشکلات مختلفی را برای زنان ایجاد میکند که نیازمند شناخت و ارائه راهکارهای مناسب برای حمایت و کمک است.
وی افزود: زن ایدهآل تصویری از یک زن است که تمام ویژگیهای مطلوب در نظر جامعه را داراست. این ویژگیها معمولاً شامل زیبایی ظاهری و آراستگی، رفتار مناسب و مودبانه، توانمندی در نقشهای مختلف مثل همسری، مادری و شغلی، صبوری، فداکاری و حمایتگری، موفقیت در زندگی خانوادگی و اجتماعی است. این تصویر اغلب توسط رسانهها، خانوادهها و فرهنگها تبلیغ شده و زنانی که نتوانند به آن برسند، ممکن است احساس ناکافی بودن کنند.
چالشهای زن ایدهآل
رواشناس بالینی گفت: تلاش برای رسیدن به استانداردهای غیرواقعی، فشار زیادی روی زنان وارد میکند. آنها ممکن است در مواجهه با انتظارات ظاهری، رفتاری و شغلی احساس ناکامی کنند که منجر به استرس و اضطراب میشود.
وی اظهار کرد: وقتی زنان خود را با تصویر ایدهآل مقایسه میکنند و به آن نمیرسند، اعتماد به نفسشان کاهش مییابد و ممکن است به خودکمبینی دچار شوند همچنین این فشارها میتوانند باعث بروز اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن شوند که سلامت عمومی زنان را تهدید میکند.
عزیزی اضافه کرد: از زن ایدهآل انتظار میرود که هم مادر و هم همسر خوبی باشد و در عین حال در حرفه خود موفق باشد. این چندنقشی بودن ممکن است تعارض و خستگی شدید به همراه داشته باشد. از سوی دیگر زن ایدهآل گاهی در قالب کلیشهها و نقشهای محدود کننده تعریف میشود که مانع رشد و توسعه فردی زنان میشود. همچنین انتظارات غیرواقعی میتواند به تنش در روابط خانوادگی منجر شود و زنان را از حمایت لازم محروم کند.
وی تاکید کرد: زن ایدهآل یک تصویر اجتماعی است که میتواند فشارها و چالشهای زیادی را برای زنان ایجاد کند. این فشارها در صورت عدم مدیریت میتواند سلامت روان و جسمی زنان را به خطر اندازد و روابط خانوادگی و اجتماعی را دچار مشکل کند. با شناخت دقیق این چالشها و ارائه راهکارهای آموزشی، روانی، اجتماعی و قانونی میتوان به زنان کمک کرد تا با پذیرش خود و توانمندسازی فردی، زندگی سالمتر و موفقتری داشته باشند. جامعهای که زنانش را با واقعیتهایشان بپذیرد و حمایت کند، جامعهای توسعهیافته و پایدار خواهد بود.
چگونه میتوان به زنان کمک کرد تا با چالشهای اجتماعی مقابله کنند؟
آموزش و آگاهیبخشی
روانشناس بالینی آموزش مهارتهای مقابله با استرس یکی از راهکار ها دانست و گفت: باید به زن ایدهآل آموزش داده شود که چگونه با فشارها و انتظارات غیرواقعی مقابله کند، مثلاً با تمرین تکنیکهای تنفس عمیق، مدیتیشن و مدیریت زمان همچنین شناخت بهتر درباره اهمیت سلامت روان و نشانههای اضطراب و افسردگی باعث میشود زن سریعتر به دنبال کمک برود.
تقویت اعتماد به نفس و خودپذیری
وی کمک به زنان برای اینکه خودشان را با تمام نقاط قوت و ضعف بپذیرند و ارزش خود را مستقل از معیارهای غیرواقعی بدانند را راهکار دیگر بیان کرد و افزود: افزایش توانمندیها و مهارتهای عملی مثل مهارتهای ارتباطی، تصمیمگیری و حل مسئله که اعتماد به نفس را تقویت میکند.
دسترسی به خدمات مشاوره و رواندرمانی
عزیزی ادامه داد: ارائه مشاوره تخصصی به زنانی که تحت فشارهای روانی قرار دارند و کمک به شناخت و مدیریت هیجانات و تشکیل گروههای حمایت روانی که زنها بتوانند تجربیات و احساساتشان را به اشتراک بگذارند و از همدیگر یاد بگیرند از دیگر راهکارها است.
حمایت خانوادگی و اجتماع
وی بیان کرد: حمایت عاطفی خانواده و کاهش انتظارات غیرواقعی باعث میشود زن ایدهآل کمتر احساس فشار کند. همچنین تشویق زن به حضور در فعالیتهای اجتماعی، فرهنگی و ورزشی که به بهبود روحیه و کاهش احساس تنهایی کمک میکند.
مدیریت تعادل نقشها
روان درمانگر ادامه داد: کمک به زن برای تنظیم اولویتها و مدیریت زمان به گونهای که فشارهای نقشهای مختلف زندگی کمتر شود و تشویق به تقسیم وظایف خانه و خانواده بین اعضای خانواده، به ویژه افزایش نقش مردان در امور خانگی بسیار راهگشا است.
مراقبت از سلامت جسمی
وی عنوان کرد: سلامت جسمی تأثیر مستقیم بر سلامت روان دارد. ورزش باعث آزاد شدن هورمونهای شادیآور مثل اندورفین میشود همچنین خواب مناسب و استراحت منظم به بازیابی انرژی روانی کمک میکند.
مقابله با کلیشهها و باورهای منفی
عزیزی افزود: آموزش زنان برای تحلیل و نقد تصاویری که از زن ایدهآل در رسانهها ارائه میشود تا کمتر تحت تأثیر قرار گیرد بسیار مهم است همچنین تشویق به پذیرش واقعیت که بپذیرند هیچ کس کامل نیست و اشتباهات و نقصها بخشی از زندگی طبیعی است حائز اهمیت است.
استفاده از روشهای آرامسازی و رواندرمانی مکمل
روانشناس بالینی اضافه کرد: روشهای مدیتیشن و حضور در محیط های آرام به کاهش استرس و افزایش تمرکز کمک میکنند همچنین استفاده از هنر برای بیان احساسات و کاهش تنشهای روانی کمک می کند.
وی یادآور شد: بهداشت روانی زن ایدهآل به دلیل فشارهای اجتماعی و نقشهای متعدد ممکن است به خطر بیفتد، اما با آموزش مهارتهای مقابلهای، حمایت خانوادگی و اجتماعی، دسترسی به خدمات روانشناسی و مراقبت از سلامت جسمی میتوان سلامت روان او را حفظ و تقویت کرد. ایجاد فضای پذیرش و واقعگرایی در جامعه نیز نقش مهمی در کاهش فشارها دارد.
انتهای پیام
نظر شما